Jakie leki są bezpieczne w ciąży?

Zmiany działania leków w trakcie ciąży wynikają z szeregu modyfikacji, do których dochodzi w organizmie kobiety przez 9 miesięcy. Motoryka przewodu pokarmowego jest wtedy zmniejszona, a pH żołądka wzrasta, przez co wchłanianie leków zmienia się. Poza tym w trakcie ciąży zwiększa się objętość krwi oraz ilość tkanki tłuszczowej, co wpływa na dystrybucję leków w organizmie ciężarnej. Zwiększony jest również przepływ nerkowy i filtracja kłębuszkowa w nerkach. Te i inne zmiany zachodzące podczas ciąży wpływają na często konieczne modyfikacje dawek lub stosowanych leków u kobiet ciężarnych. Jest to wyjątkowa grupa, w której należy pamiętać zawsze, że dane leczenie może wpływać też jednocześnie na rozwijające się dziecko. 

Bezpieczeństwo leków w ciąży

Aby określić bezpieczeństwo leków w trakcie trwania ciąży, Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) w 1979 roku zaproponowała podział na 5 kategorii, pod kątem szkodliwości stosowania leków w trakcie ciąży, a tym samym potencjalnego wpływu na płód. Kategoria A obejmowała leki, których stosowanie przebadano u kobiet w ciąży i uznane były one za bezpieczne dla dziecka. Kategoria B to medykamenty również względnie bezpieczne, ale nie badane na kobietach w ciąży. Do kategorii C oraz D należały leki, które miały negatywny wpływ na rozwijające się dziecko i mogły być stosowane tylko w wyjątkowych przypadkach. Kategoria X oznaczała leki o udowodnionym szkodliwym wpływie na rozwijający się płód, których nie wolno stosować nie tylko w trakcie trwania ciąży, ale również będąc w wieku reprodukcyjnym. 

W 2015 roku FDA zmieniło tę klasyfikację na PLLR (The pregnancy and lactation labeling rule). Głównym założeniem zmiany jest dokładny opis każdego leku dotyczący jego bezpieczeństwa i dotychczas przeprowadzonych badań. Dzieli ona również każdy lek na 3 kategorie: dotyczącą ciąży, laktacji i okresu reprodukcji. 

Bezpieczeństwo każdego leku można również sprawdzić w Charakterystyce Produktu Leczniczego, gdzie każdy z nich jest opisywany na podstawie klasyfikacji stworzonej przez EMA (Europejską Agencję Leków). 

Leki teratogenne – czym są?

Nazywa się tak grupę leków powodujących przede wszystkim ciężkie wady wrodzone, zwłaszcza układu nerwowego oraz układu krążenia u płodu. Szczególnie szkodliwe są one na początku ciąży, w trakcie organogenezy zachodzącej u dziecka. Jeśli do ekspozycji na teratogen dojdzie między 4. a 8. tygodniem rozwoju dziecka, mogą wystąpić u niego wady kończyn oraz jamy ustnej. Pojawić się mogą również wady narządu wzroku, zębów czy narządów płciowych. Szkodliwe działanie leków zależy od dawki i czasu ich działania. Ponadto leki te prowadzić mogą do ograniczenia wzrastania płodu, porodu przedwczesnego i powikłań w okresie niemowlęcym. Do leków teratogennych zalicza się między innymi: warfarynę, talidomid oraz kwas walproinowy. 

Leki przeciwbólowe w ciąży

Co w przypadku wystąpienia bólów głowy w trakcie ciąży? Za najbezpieczniejszy lek przeciwbólowy w trakcie ciąży uważany jest paracetamol. Powinno unikać się niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) (m.in. ibuprofen), gdyż w I. trymestrze zwiększają ryzyko krwawień , a w III. trymestrze prowadzą między innymi do przedwczesnego zamknięcia przewodu Botalla w sercu dziecka, co skutkować może nadciśnieniem płucnym. Ponadto NLPZ zmniejszają przepływ łożyskowy, upośledzają czynność nerek płodu czy zmniejszają wytwarzanie płynu owodniowego. Powinno stosować się je tylko, jeśli jest to bezwzględnie konieczne. 

Kwas acetylosalicylowy, zaliczany do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, jest stosowany w niskich dawkach u kobiet w ciąży w profilaktyce preeklampsji (stan przedrzucawkowy). Nie powinno się go jednak zażywać na własną rękę jako lek przeciwbólowy, ponieważ poza negatywnym wpływem na płód grozi powikłaniami takimi jak np. krwotok po porodzie. Kobieta ciężarna przyjmując kwas acetylosalicylowy powinna zażywać go zawsze pod kontrolą lekarza. 

Silne leki przeciwbólowe – opioidy, nie mają działania teratogennego, lecz powinno się ich unikać, szczególnie w III. trymestrze z powodu rozwoju uzależnienia u dziecka i wystąpienia objawów abstynencyjnych u noworodka. 

Antybiotyki w ciąży

W trakcie infekcji bakteryjnych najbardziej polecanymi lekami dla przyszłych mam są te z grupy penicylin i cefalosporyn. Na często pojawiające się wśród kobiet ciężarnych zapalenie układu moczowego zaleca się amoksycylinę lub fosfomycynę. Przeciwwskazane w trakcie ciąży są antybiotyki z grupy tetracyklin i fluorochinolonów, a także aminoglikozydy. Ostatnie z nich mogą powodować głuchotę u dziecka. Wykazano, że zażywanie przez kobietę ciężarną tetracyklin prowadzi do zaburzeń wzrostu kości i przebarwień zębów. Chinolony mogą zaś skutkować uszkodzeniem chrząstek stawowych u dziecka. Popularny antybiotyk stosowany powszechnie w leczeniu zakażenia np. Helicobacter pylori – metronidazol, zażywany w ciąży może prowadzić do uszkodzenia wątroby płodu. 

Zobacz także: Czy można stosować antybiotyk w ciąży?

Suplementy w ciąży

Bardzo popularne, szczególnie wśród kobiet ciężarnych, są w obecnych czasach suplementy diety. Firmy farmaceutyczne proponują różne produkty zawierające mikro- i makroelementy skierowane bezpośrednio do przyszłych mam. Nie wszyscy są jednak świadomi, że stosowanie preparatów wielowitaminowych u wszystkich kobiet ciężarnych nie jest zalecane, a podstawowym źródłem substancji odżywczych powinna być dobrze zbilansowana dieta. Rekomendacje PTGiP z 2020 roku zwracają uwagę na konieczność zażywania przez niektóre kobiety w trakcie ciąży żelaza, kwasu foliowego, witaminy D, kwasów DHA oraz jodu. Inne substancje nie są zalecane w populacji zdrowych kobiet, jeśli nie ma do tego określonych wskazań medycznych. 

Będąc w ciąży najlepiej unikać zażywania jakichkolwiek leków czy suplementów diety na własną rękę. Nawet jeśli lek jest sprzedawany bez recepty warto spytać lekarza, czy na pewno jest bezpieczny zarówno dla przyszłej mamy, jak i rozwijającego się dziecka. Podczas wizyty ginekolog powinien również omówić z kobietą ciężarną możliwości dotyczące pobierania i przechowywania komórek macierzystych, które mogą stać się dla dziecka swego rodzaju lekiem w przypadku wystąpienia poważnych chorób. Więcej informacji na: https://www.pbkm.pl/komorki-macierzyste/komorki-macierzyste-i-krew-pepowinowa