Zakażenie cytomegalią- czym grozi w ciąży?

Cytomegalowirus (CMV) jest wirusem należącym do rodziny Herpesviridae. Znanych jest aż 8 jego gatunków, które są zdolne wywołać zakażenie u człowieka. Posiada jeden z największych genomów wśród drobnoustrojów i może kodować setki białek. Wnika w organizm gospodarza poprzez przyłączenie swoich glikoprotein do receptorów obecnych na ludzkich komórkach. Patogen występuje powszechnie na całym świecie – najwięcej infekcji odnotowuje się w krajach rozwijających się, wśród grup o niskim statusie socjoekonomicznym. Wirus cytomegalii jest bardzo niebezpieczny dla płodu.

Cytomegalia – co to za choroba?

Cytomegalia jest chorobą wywołaną przez cytomegalowirusa. Obejmuje cały organizm. Może pojawić się w każdym wieku. Występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Szacuje się, że nawet 70% maluchów zakaża się w wieku przedszkolnym od swoich rówieśników. Źródłem patogenu dla niemowląt są Rodzice. Natomiast około 1% wszystkich zakażeń to infekcje wrodzone, do których może dojść na każdym etapie ciąży.

U większości osób, których układ immunologiczny działa poprawnie, cytomegalia nie powoduje żadnych objawów. W niektórych przypadkach zakażenie cytomegalowirusem manifestuje się jako mononukleoza cytomegalowirusowa. Wówczas obserwuje się następujące objawy:

• powiększenie węzłów chłonnych,
• powiększenie wątroby,
• bóle mięśni i stawów,
• gorączkę,
• ogólne osłabienie.

Objawy ustępują samoistnie po kilku dniach i zwykle nie pozostawiają żadnych następstw. Zakażenie cytomegalowirusem może przebiegać też pod postacią wirusowego zapalenia wątroby. W takich przypadkach u osób dorosłych może pojawić się żółtaczka. Natomiast znaczne osłabienie odporności (np. spowodowane zakażeniem wirusem HIV) skutkuje poważniejszym przebiegiem choroby. U chorych rozwija się śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie siatkówki, zapalenie mózgu. Zajęte zostają też narządy układu pokarmowego.

Cytomegalowirus w organizmie człowieka wnika w śródbłonek. Zajmuje także komórki układu odpornościowego: leukocyty i limfocyty. W organizmie osoby zakażonej następuje produkcja przeciwciał klasy IgM i IgG.

Jak dochodzi do zakażenia wirusem cytomegalii?

Źródłem zakażenia cytomegalowirusem są wszelkie płyny ustrojowe, szczególnie ślina, wydzielina z narządów rodnych, krew, mocz, nasienie oraz mleko matki. Nosiciel patogenu przekazuje go innej osobie przy bezpośrednim kontakcie. Stąd ogromne ryzyko przeniesienia zakażenia na płód (przez łożysko), a nawet w czasie porodu. Przed cytomegalią trudno się zabezpieczyć, dlatego w ciąży lepiej unikać bezpośrednich kontaktów z osobami, głównie dziećmi, które są w grupie ryzyka.

Najczęstszym źródłem zakażenia cytomegalowirusem dla kobiet w ciąży są dzieci do 2. roku życia. Dzieje się tak, ponieważ wiele z nich jest bezobjawowymi nosicielami. Średnio przez 24 miesiące wydalają patogen w ślinie lub moczu. Ryzyko wzrasta przy bardzo częstym i długim kontakcie. Dlatego szczególnie narażone są mamy dzieci w wieku przedszkolnym, a także przedszkolanki i opiekunki w żłobku.

Co ważne, cytomegalowirus występuje powszechnie w społeczeństwie. Szacuje się, że nawet 80% dorosłej populacji jest bezobjawowym nosicielem. W ich przypadku patogen pozostaje w komórkach ciała w formie nieaktywnej. Większość przechodzi zakażenie bardzo łagodnie lub nie rozwija żadnych objawów chorobowych.

Dane statystyczne wskazują, że nawet 90% kobiet w wieku reprodukcyjnym miało kontakt z cytomegalowirusem. Większość z nich nie jest świadoma nosicielstwa z powodu braku jakichkolwiek dolegliwości. Warto jednak pamiętać, że uśpiony wirus może się aktywować – zwykle ma to miejsce w momencie obniżenia odporności. Ponowna aktywacja w organizmie matki jest również niebezpieczna dla rozwijającego się płodu. Jednak w takiej sytuacji istnieje niskie ryzyko przeniesienia patogenu na dziecko (w porównaniu do zakażenia, do którego po raz pierwszy dochodzi w ciąży).

Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?

Cytomegalia w ciąży w większości przypadków przebiega bezobjawowo. Dolegliwości, które się pojawiają nie wskazują jednoznacznie na zakażenie cytomegalowirusem i mogą zostać błędnie zinterpretowane, jako przeziębienie, grypa lub inna infekcja górnych dróg oddechowych. Przyszła mama często nie wie, że wirus wniknął do jej organizmu, dopóki nie wykona badań laboratoryjnych.

Czym grozi cytomegalia w ciąży?

Cytomegalia w ciąży jest groźna przede wszystkim dla rozwijającego się w macicy dziecka. Do zakażenia może dojść na każdym etapie ciąży oraz w czasie porodu siłami natury. Skutki uboczne infekcji ujawniają się w różnym czasie. Część z nich obserwuje się już w okresie noworodkowym. Niektóre dopiero w okresie przedszkolnym lub szkolnym.

Cytomegalia w ciąży może prowadzić do wystąpienia m.in.:

• wad wrodzonych u dziecka,
• ograniczenia wewnątrzmacicznego wzrostu płodu,
• postępującej utraty słuchu,
• opóźnienia rozwoju psychoruchowego,
• opóźnienia rozwoju umysłowego,
• uszkodzenia wzroku,
• małogłowia,
• osłabionego napięcia mięśniowego,
• wodogłowia,
• oczopląsu,
• niedokrwistości,
• padaczki,
• chorób układu pokarmowego,
• mózgowego porażenia dziecięcego.

Zdarza się także, że cytomegalia w ciąży nie prowadzi do wystąpienia zaburzeń u dziecka. Szczególnie niebezpieczną sytuacją jest, gdy zakażenie ma miejsce w I trymestrze. Jest to okres, w którym kształtuje i rozwija się większość narządów wewnętrznych i układów – zwłaszcza układ nerwowy.

Jak rozpoznać cytomegalię w ciąży?

Cytomegalię w ciąży można rozpoznać na podstawie badań laboratoryjnych krwi. Diagnozę stawia się, gdy we krwi są obecne swoiste przeciwciała klasy IgM i IgG. Ich obecność nie świadczy jednak o tym, że kontakt z patogenem miał miejsce już w ciąży.

Jednocześnie należy pamiętać, że obecność przeciwciał u matki nie oznacza zakażenia dziecka. Pierwsze sygnały o przeniesieniu wirusa można zaobserwować w badaniu ultrasonograficznym (USG). Lekarz widzi zaburzenia w rozwoju anatomicznym płodu (np. małogłowie). Możliwe jest też wykonanie amniopunkcji, która pozwala wykryć cytomegalowirusa w płynie owodniowym.

Kiedy zrobić badania na cytomegalię w ciąży?

Zalecane jest, aby badania na cytomegalię w ciąży wykonać w pierwszym trymestrze. Warto pamiętać, że nie jest to test obowiązkowy i przewidziany w kalendarzu badań. Dlatego chęć jego przeprowadzenia należy omówić z lekarzem dodatkowo. Wykonanie badania na cytomegalię w ciąży jest wskazane u wszystkich przyszłych mam. Część kobiet decyduje się na to jeszcze na etapie planowania ciąży.

Wskazane jest też wykonanie badań na cytomegalię w ciąży, gdy kobieta zaobserwuje u siebie objawy infekcji. Należy o tym fakcie poinformować lekarza prowadzącego, który zadecyduje o dalszym postępowaniu.

Czy cytomegalia w ciąży jest wskazaniem do cięcia cesarskiego?

W czasie porodu siłami natury istnieje ryzyko zakażenia dziecka wirusem cytomegalii. Dlatego w przypadku kobiet z infekcją potwierdzoną badaniami laboratoryjnymi, lekarze zwykle podejmują decyzję o przeprowadzeniu cesarskiego cięcia. W ten sposób zostaje zmniejszone ryzyko przeniesienia patogenu.

Leczenie cytomegalii w ciąży

Leczenie cytomegalii w ciąży wdraża się, gdy obecne są objawy choroby. Terapia polega na łagodzeniu dolegliwości. Ciężarnej nie można podać leków przeciwwirusowych (hamujących namnażanie się wirusa), ponieważ mogą być one niebezpieczne dla rozwijającego się dziecka. Infekcja, która przebiega bezobjawowo, zwykle nie niesie za sobą żadnych powikłań dla matki. Cytomegalia w ciąży jest groźna przede wszystkim dla płodu.

Do tej pory nie jest znany żaden sposób leczenia cytomegalii wrodzonej u dziecka. Maluch powinien pozostać pod ścisłą opieką lekarza. Podejmowanie działania mają na celu złagodzenie objawów. Konieczne jest regularne przeprowadzanie badań okulistycznych, audiologicznych i neurologicznych.

Cytomegalia a bankowanie krwi pępowinowej

Ważna jest kwestia tego, jak wygląda bankowanie krwi pępowinowej przy potwierdzeniu cytomegalii w ciąży. W takim przypadku pobrany materiał nie musi zostać odrzucony. Decyzję należy podjąć po konsultacji z lekarzem specjalizującym się w dziedzinie chorób zakaźnych.

Co w przypadku kobiet, u których nie przeprowadzono badań w kierunku cytomegalii w ciąży? Każda pobrana krew pępowinowa jest badana w laboratorium banku komórek macierzystych. W razie wykrycia przeciwciał przeciwko wirusowi cytomegalii również nie zawsze podejmuje się decyzję o odrzuceniu materiału. Natomiast konieczne jest wykonanie dodatkowych testów, aby stwierdzić, czy u dziecka występuje cytomegalia wrodzona.

Jak zapobiegać zakażeniu wirusem cytomegalii w ciąży?

Zapobieganie cytomegalii w ciąży jest trudne ze względu na powszechne występowanie cytomegalowirusa w społeczeństwie. Podstawą jest ścisłe przestrzeganie zasad higieny. Najważniejsze zasady to:

• częste mycie rąk ciepłą wodą z mydłem (zwłaszcza po powrocie do domu, po kontakcie z dziećmi, po zmianie pieluszki, kontakcie z dziecięcymi zabawkami),
• unikanie korzystania z dzieckiem z tych samych sztućców,
• unikanie picia z kubków i butelek dziecka,
• unikanie bardzo bliskich kontaktów z dziećmi (zwłaszcza całowania),
• częste dezynfekowanie powierzchni i przedmiotów (zwłaszcza tych, które miały kontakt ze śliną dziecka).

Niestety, nie ma szczepionki, która mogłaby chronić przed zakażeniem cytomegalowirusem. Nadal trwają badania nad jej stworzeniem. Nie przeprowadza się także badań przesiewowych wśród społeczeństwa, aby wskazać jednostki będące nosicielami wirusa. Pewne jest jednak, że większość populacji jest bezobjawowym nosicielem. Warto także pamiętać, że obecność przeciwciał w organizmie skierowanych przeciwko wirusowi cytomegalii nie chroni przed ponownym zakażeniem.

Bardzo ważny jest fakt, że nie ma przeciwwskazań do karmienia piersią, jeżeli wykryto cytomegalowirusa w mleku. Dziecko może się w ten sposób zarazić. Jednak w większości przypadków infekcja jest bezobjawowa.