Cukrzyca ciążowa – czy jest niebezpieczna? Jak ją rozpoznać i leczyć?

 Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to stan hiperglikemii polegający na zaburzeniu tolerancji glukozy przez organizm kobiety spodziewającej się dziecka. Oznacza to zatem, że stężenie glukozy we krwi jest stale powyżej normy. Ten stan pojawia się tylko w tym okresie życia i jest jednym z powszechnie występujących powikłań ciążowych. Dotyczy najczęściej pań, które do tej pory nie miały problemów zdrowotnych tego typu, ale i nie tylko. Cukrzyca może zostać doświadczona również przez kobiety obciążone zaburzeniami endogennymi dotyczącymi procesów produkcji insuliny o charakterze wrodzonym lub też tych z objawami insulinooporności zaobserwowanych jeszcze przed zajściem w ciążę.

Na jej wystąpienie narażone są ponadto ciężarne, u których cukrzyca (różnego typu) istniała już przed ciążą, ale nie została wykryta. O ile rokowania co do wystąpienia powikłań pre- i postnatalnych są bardziej pomyślne po podjęciu szybkiego i kompleksowego leczenia, o tyle szczególne niebezpieczeństwo stwarza nieleczona cukrzyca ciążowa. Cukrzyca w ciąży najczęściej nie objawia się w charakterystyczny sposób. Ukryty przebieg cukrzycy ciążowej sprawia, że choroba jest niebezpieczna dla malucha, ale można ją rozpoznać już na początku ciąży.

Dowiedz się także: Kalendarz badań w ciąży

Co może być przyczyną cukrzycy ciążowej?

Patogeneza cukrzycy ciążowej jest złożona i wieloczynnikowa, jednak przede wszystkim u podstaw choroby leżą zmiany metabolizmu węglowodanów oraz zaburzenia procesów adaptacyjnych zachodzące w organizmie matki dotyczące głównie insulinooporności, którą dodatkowo nasilają wahania hormonalne i inne uwarunkowania endo- i egzogenne. Ryzyko pojawienia się cukrzycy ciążowej i w konsekwencji ryzyko wzmożenia deficytu insuliny, który organizm kompensuje jej nadprodukcją, powodując kłopoty zdrowotne, wzrasta jeszcze bardziej w efekcie obciążenia ciała nadmierną ilością tkanki tłuszczowej. Ta z kolei stymuluje wydzielanie insuliny, a hiperinsulinemia przyspiesza przyrost tkanki tłuszczowej, co powoduje tzw. błędne koło chorobowe.

Do powstania cukrzycy ciążowej, w której przebiegu dochodzi do nieprawidłowych stosunków stężeń glukozy i insuliny, przyczynia się także wiek kobiety. Im przyszła mama jest starsza, tym procesy adaptacyjne zachodzące w jej organizmie w kierunku zapewnienia prawidłowego poziomu hormonów mogą nie przebiegać prawidłowo. Ryzyko choroby zwiększa się najczęściej u kobiet ciężarnych w wieku powyżej 35. roku życia. Fizjologia ciąży w tym etapie życia, może wpływać bowiem na metabolizm węglowodanów. Wśród niesprzyjających czynników wymienia się ponadto nadciśnienie tętnicze, rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach oraz obciążenie cukrzycowe przed ciążą i w najbliższej rodzinie.

Objawy cukrzycy ciążowej

Objawy, jakimi cukrzyca ciążowa się manifestuje, nie są jednoznaczne, a to umożliwiłoby wczesne rozpoznanie i ograniczenie ryzyka powstania powikłań zdrowotnych u dziecka. Mało charakterystyczny przebieg, czyli brak obecności specyficznych dolegliwości, sprawia, że choroba ma postać ukrytą i bywa niebezpieczna. Nierzadko panie, u których zdiagnozowana została już cukrzyca ciężarnych, zauważają pogorszenie zdrowia i spadek ogólnej energii, ale ma to głównie związek z postępującą fizjologią ciąży. Obecność choroby bywa też traktowana jako przyzwolenie lub uzasadnienie dla złego samopoczucia.

Same zaburzenia metabolizmu tego typu zwykle nie wywołują objawów ani somatycznych, ani natury psychicznej. Obciążony cukrzycą organizm zwiastuje jedynie symptomy pokrywające się z dolegliwościami typowymi dla okresu ciąży w danym czasie, które przyszła mama może interpretować jako objawy cukrzycy ciążowej.

Z tego powodu za symptomy ciąży cukrzycowej powszechnie uznaje się m.in.:

• częstomocz,
• przemęczenie,
• senność,
• zawroty głowy,
• większą męczliwość,
• napady wilczego głodu,
• wzmożone pragnienie czy suchość w ustach.

Warto również pamiętać, że przybieranie na wadze w ciąży jest naturalne i nie musi od razu oznaczać rozwinięcia się cukrzycy w ciąży. Stanowi ona jedynie czynnik sprzyjający w dodatku nie u wszystkich kobiet, a zwykle u pań obciążonych nadwagą lub otyłością jeszcze przed ciążą.

Przeczytaj także: OGTT w ciąży- kiedy należy wykonać?

Jak rozpoznaje się cukrzycę ciążową?

Mimo bezobjawowego przebiegu cukrzyca ciężarnej może zostać rozpoznana na czas. W tym celu przeprowadza się specjalne badania laboratoryjne, które zalecane są już przy pierwszej wizycie ginekologicznej. Częstotliwość ich wykonywania w dalszych etapach ciąży uwarunkowana jest wynikami, a także informacjami uzyskanymi od kobiety podczas wywiadu w kierunku jej historii choroby oraz najbliższej rodziny czy wskaźnika BMI.

Panie z grupy ryzyka pojawienia się choroby, jaką jest cukrzyca ciążowa, jeszcze przed planowanym zajściem w ciążę powinny systematycznie poddawać się takim kontrolom. Ponadto może im zostać zalecone wykonanie testów cukrzycowych znacznie częściej niż zdrowym kobietom lub nawet tym, u których wykryto cukrzycę dopiero w ciąży.

Aby móc wykluczyć lub potwierdzić chorobę, uzyskane wyniki porównywane są do odgórnie określonych wytycznych. Normy cukrzycy ciążowej to 100 mg/dl (5,6 mmol/l) na czczo. Jeśli natomiast wartość wyniku wynosi 100-125 mg/dl (5,6 – 6,9 mmol/l), to przeprowadza się test obciążenia glukozą, który nazywany jest inaczej krzywą cukrową. Przyszła mama ciesząca się wynikami w granicach normy nie musi poddawać się dodatkowym badaniom oprócz tych, mających charakter kontrolny. Dla ciężarnej z niepomyślnymi wynikami zalecane jest powtarzanie testów z odpowiednią częstotliwością. Materiałem do analizy cukrzycy ciążowej jest krew z żyły łokciowej.

Czy cukrzyca ciążowa jest groźna dla dziecka?

Cukrzyca ciążowa a dziecko w 1. trymestrze są dla siebie największym zagrożeniem. Choroba niekorzystnie oddziałuje zwłaszcza na proces organogenezy, co najczęściej wiąże się z powstaniem poważnych wad wrodzonych dotyczących przede wszystkim serca i centralnego układu nerwowego.

Nieprawidłowości, jakie mogą powstać, to m.in.:

• deformacje arterii,
• bezmózgowie,
• przepukliny kręgosłupa,
• niedorozwój kończyn dolnych i obręczy biodrowej.

Wczesne i prawidłowo prowadzone leczenie kobiety obciążonej chorobą, jaką jest cukrzyca ciążowa, jest niezbędnym warunkiem, aby maluch rozwijał się właściwie już od najwcześniejszych etapów swojego życia. Tylko wyrównanie zaburzeń metabolicznych trwające całą ciążę aż do jej zakończenia ogranicza ryzyko powikłań występujących zarówno w okresie pre- jak i postnatalnym, dziecięcym i późniejszym. Ich charakter i rozległość są istotnie uwarunkowane stężeniem glukozy, a także wiekiem ciąży, w jakim trwają.

Powikłania cukrzycy ciążowej

Powikłania, jakie powoduje u dziecka cukrzyca ciążowa na dalszym etapie jego życia, mają podłoże głównie metaboliczne i objawiają się po urodzeniu pod postacią np. hiperglikemii czy hipokalcemii, ale też innych. Nieleczone zaburzenia gospodarki węglowodanowej wpływają na wagę urodzeniową u noworodka, która w takiej sytuacji jest znacznie powyżej normy w stosunku do wieku ciążowego. Zjawisko to nazywamy makrosomią, która bywa przyczyną zakończenia ciąży przez cesarskie cięcie. Wysoka waga sprzyja ponadto urazom okołoporodowym i innym dolegliwościom jak zamartwica, zespół aspiracji smółki czy podatność na infekcje. W dodatku u dziecka może dojść do przerostu komórek wysp trzustkowych, niemniej jednak jest to niezwykle rzadkie zjawisko.

Powikłania ciąży cukrzycowej mogą ujawnić się już we wczesnym okresie dzieciństwa. Dotyczą one zwłaszcza zachwiania rozwoju psychofizycznego dziecka, w tym zdolności intelektualnych. Wpływ choroby metabolicznej w życiu płodowym może odzwierciedlać się poprzez predyspozycje potomka do otyłości i powstania zespołu metabolicznego w wieku młodzieńczym, w tym insulinooporności czy upośledzonej tolerancji glukozy.

Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej?

W sytuacji potwierdzenia choroby przyszła mama powinna podjąć interdyscyplinarne leczenie obejmujące współpracę wielu specjalistów, m.in. diabetologa, dietetyka i neonatologa. Leczenie cukrzycy ciążowej ma na celu osiągnięcie odpowiedniej i stabilnej normy glukozy we krwi. Do ustalenia toku postępowania wykorzystuje się podział wg White’a, który służy do określenia stopnia zaawansowania choroby i możliwości leczenia. Wyróżnia on typ G1, w którym dominuje dieta ciążowa, oraz typ G2, wymagający insulinoterapii. Bezcennym wsparciem w regulacji metabolizmu, a przy okazji innych procesów biochemicznych, jest aktywność fizyczna w ciąży. Musi być ona jednak odpowiednio dopasowana do wieku ciąży i możliwości psychofizycznych przyszłej mamy.

Jak przebiega insulinoterapia w ciąży?

Insulinoterapia jest powszechną metodą leczenia wykorzystywaną u osób chorujących na cukrzycę. Niemniej jednak jest to sposób, który stosowany jest wówczas, gdy odpowiednia dieta oraz aktywność fizyczna zawiodły. Insulinoterapia opiera się na podawaniu insuliny drogą podskórną. Dawki insuliny oraz pory iniekcji dostosowywane są indywidualnie do przyszłej mamy i jej gospodarki cukrowej.

Jeżeli ciężarna zauważa u siebie, że poziom glukozy jest zbyt wysoki w porze porannej, np. po śniadaniu, to prawdopodobnie przed tym posiłkiem konieczny będzie zastrzyk insuliny krótko i szybko działającej. Jeśli zaś u kobiety wzrost stężenia glukozy następuje rano, to w takiej sytuacji istnieje możliwość, że będzie musiała ona podawać insulinę dłużej działającą przed snem. Warto pamiętać, że takie zalecenia zawsze są wystosowywane przez lekarza prowadzącego.

Cukrzyca ciążowa – ogólne zalecenia

Jeżeli u kobiety spodziewającej się potomstwa zdiagnozowano cukrzycę ciążową, to powinna ona:

• regularnie monitorować stężenie glukozy we krwi – co najmniej 4 razy dziennie w różnych okolicznościach (na czczo oraz po posiłkach),
• trzymać się zbilansowanej diety i wprowadzić do swojej codzienności aktywność fizyczną, która poprawia wrażliwość na insulinę i obniża poziom cukru;
• zadbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• ograniczyć spożycie cukrów prostych,
• stosować insulinoterapię według zaleceń specjalisty,
• monitorować cyklicznie stan płodu za pomocą badania ultrasonograficznego.

Dieta związana z cukrzycą ciążową – czego unikać, a co wdrożyć do jadłospisu?

Dieta w cukrzycy ciążowej przede wszystkim nie powinna odbiegać znacząco od sposobu żywienia zalecanego diabetykom i mieć charakter niskokaloryczny, ale jednocześnie zapewniający odpowiednią dobową podaż kalorii (ok. 35 kcal więcej na 1 kg masy ciała niż zwykle dla pań o BMI w granicach normy, a dla pań o wyższym BMI ok. 25 kcal więcej). Ważną zasadą jest systematyczność spożywania posiłków i ich liczba. Optymalnie zaleca się 5-6 posiłków, z czego ostatni (tzw. II kolacja) powinien odbyć się wieczorem, krótko przed spaniem. Do stołu zaleca się zasiąść lub sięgnąć po przekąskę nawet wtedy, gdy nie odczuwa się głodu. Porcje nie muszą być obfite, ale za to wartościowe.

Jak i co jeść przy cukrzycy ciążowej? W jadłospisie nie może zabraknąć węglowodanów złożonych, białka i zdrowych tłuszczy, których cennym źródłem jest chude białe mięso, ryby, oleje i warzywa strączkowe. Ważne jest też nawadnianie. Posiłki powinny być jak najmniej przetworzone. Odradza się smażenia na rzecz gotowania na parze i w wodzie oraz duszenia różnymi sposobami. Dieta w ciąży cukrzycowej może być równie smaczna i różnorodna, ale wymaga pewnych modyfikacji, np. do zagęszczenia sosu lepiej wybrać kefir niż mączną zasmażkę, a na przekąskę zjeść jogurt z domową granolą niż jogurt smakowy ze sklepu.

Cukrzyca ciążowa po porodzie – zalecenia

Po porodzie kobieta może zaprzestać stosowania diety cukrzycowej, niemniej jednak dalej warto trzymać się zasad zbilansowanego jadłospisu. Przez około 7 – 10 dni należy dalej kontrolować stężenie glukozy na czczo. Jeżeli ciężarna stosowała insulinoterapię i dawki insuliny nie przekraczały 10 j./wstrzyknięcie, wówczas może ona całkowicie odstawić lek. W przypadku natomiast, gdy dawki przekraczały tę wartość, to zaraz po porodzie wskazane jest zmniejszenie jej o połowę, a następnie z dnia na dzień zmniejszanie o 1-2 j. aż do całkowitego odstawienia. Wyżej wspomniane zalecenia powinny zostać skonsultowane z lekarzem oraz położną, której zadaniem jest przedstawienie kobiecie zasad odżywiania w okresie połogu.

Cukrzyca ciążowa – a czy wiesz, że…?

• Jedna na dziesięć kobiet w ciąży zapada na cukrzycę ciążową.
• Ryzyko wystąpienia ponownie cukrzycy ciążowej w kolejnej ciąży wynosi 30-69%.
• U 18-50% pacjentek z cukrzycą ciążową rozwija się cukrzyca typu 2.
• Wiele kobiet dzięki cukrzycy ciążowej zmieniło permanentnie swoje nawyki żywieniowe.
• Istnieje wiele sposobów rekomendowanych przez dietetyków, które pozwalają zmniejszyć indeks glikemiczny posiłków.
• Stres ma wpływ na rozwój cukrzycy w czasie ciąży.
• Cukrzyca ciążowa nie jest wyrokiem – trzymanie się zaleceń lekarza i dbanie o siebie minimalizuje ryzyko powikłań i wystąpienia ewentualnych nieprawidłowości u dziecka.

FAQ:

• Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to stan, kiedy w organizmie dochodzi do nieprawidłowej produkcji insuliny, co z kolei powoduje wzrost glukozy we krwi. Jest to bardzo powszechna przypadłość – dotyka ona 1 na 25 ciąż.

• Jakie badania wykonuje się w kierunku cukrzycy ciążowej?

Cukrzycę ciążową diagnozuje się za pomocą badania laboratoryjnego, które nazywa się doustne obciążenie glukozą. Jest to badanie wpisane w standard opieki nad ciężarną i przeprowadza się je u wszystkich przyszłych mam między 24 a 28 tygodniem ciąży.

• Jak przebiega leczenie cukrzycy ciążowej?

Leczenie tego schorzenia opiera się na odpowiednio zbilansowanej diecie i aktywności fizycznej. Jeżeli jednak zmiana trybu życia nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, lekarz może zdecydować się na wdrożenie insulinoterapii.