Ciąża pozamaciczna – objawy i przebieg ciąży ektopowej

Czym jest i kiedy rozwija się ciąża pozamaciczna?

Ciąża pozamaciczna (łac. graviditas extrauterina), a inaczej ciąża ektopowa, to stan, w którym zapłodniona komórka jajowa, zarodek zagnieżdża się poza błoną śluzową jamy macicy. Komórka jajowa i plemnik spotykają się w jajowodzie. Dalej zapłodniona komórka powinna przemieścić do jamy macicy, w której to dojdzie do jej implantacji (zagnieżdżenia się) i dalszego rozwoju płodu. Czasem natomiast – ryzyko szacuje się na 1 do 100 – zarodek pozostaje w jajowodzie bądź zagnieżdża się w jeszcze innym miejscu poza jamą macicy. Zwiększone ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej obserwuje się u kobiet między 25. a 30. rokiem życia. Znamy również czynniki, które temu sprzyjają (o nich w dalszej części artykułu).

Ciąża ektopowa zwykle kończy się poronieniem, lecz bez interwencji medycznej może zagrażać zdrowiu i życiu kobiety – szacuje się, że odpowiada za 10-15% zgonów kobiet ciężarnych m.in. w wyniku silnego krwotoku z pękniętego jajowodu. To uszkodzenie może spowodować powiększający się i nieusunięty na czas zarodek.

Gdzie może rozwinąć się ciąża pozamaciczna?

• W jajowodzie. Tu rozwija się większość ciąż pozamacicznych, według szacunków około 97%. Zarodek może zagnieździć się w każdej części jajowodu. Gdy się powiększa, rozciąga ścianki jajowodu i w końcu może doprowadzić do jego pęknięcia. Wówczas istnieje ryzyko wystąpienia krwotoku wewnętrznego, który wyleje się do jamy brzusznej, stanowiąc zagrożenie dla życia kobiety. 
• W jamie brzusznej. Zarodek dostaje się do jamy otrzewnej, czyli pomiędzy narządy wewnętrzne. Może to powodować dolegliwości bólowe jamy brzusznej (ponieważ powiększający się zarodek podrażnia otrzewną – błonę wyścielającą jamę brzuszną). Taka ciąża pozamaciczna również wiąże się z zagrożeniem dla zdrowia i życia kobiety. Jest to jednak bardzo rzadka postać (około 1,4%).
• W jajniku lub szyjce macicy. Komórka jajowa może ulec zapłodnieniu oraz zagnieździć się w jajniku (do około 3% przypadków) lub – niezwykle rzadko – w szyjce macicy. Ciąża jajnikowa trwa zwykle bardzo krótko. Obie postaci ciąży również niosą ryzyko wystąpienia niebezpiecznego dla zdrowia i życia kobiety krwawienia wewnętrznego. 

Jak objawia się ciąża pozamaciczna?

Objawy ciąży pozamacicznej w pierwszych jej tygodniach zazwyczaj są podobne do symptomów prawidłowej, fizjologicznej ciąży macicznej – to zatrzymanie miesiączki, bolesność piersi, mdłości, zmęczenie czy zmiany apetytu. W trzecim tygodniu ciąży kobieta może zacząć odczuwać silne uczucie niepokoju i dotkliwe bóle podbrzusza. Bóle mogą obejmować tylko jedną stronę brzucha, a także promieniować aż do barku. Czasem towarzyszy im też uczucie parcia na stolec. Podejrzenie ciąży pozamacicznej nasuwa krwawienie z dróg rodnych, które przypomina okres (pojawić może się też plamienie). Czasami kobieta skarży się na niskie ciśnienie krwi, wzrastające tętno i bladość skóry połączoną z zimnymi potami, a niekiedy występują omdlenia lub zasłabnięcia. Te objawy mogą świadczyć o rozwijającym się wstrząsie w wyniku pęknięcia jajowodu.

Każdy niepokojący objaw należy skonsultować z ginekologiem. Silny ból, krwawienie z dróg rodnych, omdlenia, przyspieszona akcja serca czy też zimne poty to symptomy, które wymagają pilnej interwencji medycznej.

Czy test ciążowy wykryje ciążę pozamaciczną?

Trudno odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie: w przypadku ciąży pozamacicznej prawdopodobieństwo otrzymania pozytywnego wyniku testów ciążowych wynosi 50%. Standardowe testy płytkowe wykrywają obecność w moczu hormonów beta-hCG, które wydzielają się po implantacji zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli jest to ciąża pozamaciczna, ich poziom często rośnie wolniej w porównaniu z prawidłową ciążą. 

Zarówno pozytywny, jak i negatywny wynik testów przy występowaniu objawów ciąży wymagają potwierdzenia u lekarza ginekologa przy pomocy badań USG. Jeśli poziom beta-hCG jest wysoki, ale badania USG nie pokazują obecności zarodka w jamie macicy, istnieje duże prawdopodobieństwo ciąży pozamacicznej.

Jak rozpoznaje się ciążę pozamaciczną?

W przypadku ciąży pozamacicznej niezwykle ważne jest jej szybkie rozpoznanie, bo to obniża ryzyko pojawienia się zagrożenia życia i zdrowia kobiety i umożliwia podjęcie jak najmniej inwazyjnego – np. farmakologicznego – leczenia. Pozytywny wynik testu ciążowego, negatywny wynik, ale przy ustaniu miesiączki albo innych objawach ciąży, każdą nieprawidłowość w przebiegu ciąży czy podejrzenie ciąży pozamacicznej należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem ginekologiem. 

Rozpoznanie ciąży pozamacicznej specjalista zwykle rozpoczyna od przeprowadzenia z pacjentką wywiadu. Kolejno wykonuje przezpochwowe badanie USG i zleca oznaczenie stężenia beta-hCG we krwi. Obecność beta-hCG potwierdza ciążę, a brak pęcherzyka ciążowego w macicy – ciążę pozamaciczną. Jeżeli badanie USG nie pozwala wyciągnąć jednoznacznego wniosku, a poziom beta-hCG jest niski, to lekarz może zdecydować się na przeprowadzenie biopsji endometrium – pobranie wycinka błony śluzowej macicy. Histopatolog ocenia materiał pod kątem obecności kosmków – ich brak także może świadczyć o ciąży pozamacicznej. Czasem wykonuje się jeszcze badanie laparoskopem jamy brzusznej (wprowadzenie małej kamery), w znieczuleniu ogólnym. 

Dla ciąży endoskopowej charakterystyczny jest nieprawidłowy przyrost stężenia beta-hCG we krwi – dzieje się to znacznie wolniej. Przy prawidłowym rozwoju wczesnej ciąży wewnątrzmacicznej jego poziom podwaja się co 48 godzin.

Czy są jakieś szanse na donoszenie ciąży pozamacicznej?

Ciąża pozamaciczna nie może rozwijać się prawidłowo – nie ma więc szansy na jej utrzymanie, donoszenie – oraz stwarza zagrożenie dla życia kobiety. Zdarza się, że samoistnie zanika, lecz niestety w dużej części przypadków kończy się poronieniem, które może być niebezpieczne dla zdrowia oraz stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Konieczne jest leczenie ciąży pozamacicznej, które polega na jej usunięciu – metodę dobiera się w zależności m.in. od wielkości zarodka.

Nowoczesny sprzęt diagnostyczny i rozwój medycyny umożliwiają wczesne wykrycie większości ciąż pozamacicznych, zanim wystąpią powikłania mogące zagrażać życiu i zdrowiu kobiety, takie jak pęknięcie jajowodu, czyli silny ból, obfity krwotok i objawy świadczące o rozwijaniu się wstrząsu: omdlenia, przyspieszone tętno czy zimne poty. Pęknięcie jajowodu i krwotok wewnętrzny wymagają natychmiastowej interwencji.

Zarodka zagnieżdżonego w nieprawidłowym miejscu nie da się także w żaden sposób przeszczepić do jamy macicy, a tylko tu ma odpowiednie warunki do rozwoju, tylko w macicy poprzez pępowinę płód może pobierać niezbędne składniki odżywcze i tlen. 

Jak postępuje się w przypadku ciąży ektopowej?

Ciąża pozamaciczna na początkowym etapie, jeżeli średnica zarodka nie przekracza 3 cm i nie stwierdzono jednoczesnej obecności ciąży wewnątrzmacicznej, leczona jest zwykle farmakologicznie metotreksatem, który hamuje jej rozwój. 

Lek podaje się najczęściej w formie zastrzyku domięśniowego bądź bezpośrednio do pęcherzyka ciążowego. I u wielu leczonych w ten sposób pacjentek unika się wówczas konieczności przeprowadzenia zabiegu operacyjnego.

Niestety czasem nawet po leczeniu farmakologicznym oraz wtedy, gdy nie jest ono już możliwe, bo zarodek jest większy, a stan pacjentki trudny, konieczne jest usunięcie ciąży operacyjnie lub endoskopowo. Obecnie najczęściej wykorzystuje się w tym celu laparoskopię. Polega na wykonaniu niewielkiego nacięcia, przez które wprowadza się kamerę oraz narzędzia chirurgiczne. 

W najtrudniejszych przypadkach życie kobiety ratuje wycięcie jajowodu – natomiast zwykle nie jest ono konieczne, a usunięcie ciąży pozamacicznej nie musi przekreślać dalszych starań o dziecko.

Jakie są przyczyny ciąży pozamacicznej?

Ciąża pozamaciczna może rozwinąć się bez ustalonego powodu: często nie da się więc jednoznacznie wskazać jej przyczyny. Medycyna poznała jednak czynniki, które takie ryzyko zwiększają. Jednym z najczęstszych są zmiany przerostowe i zrosty, które powstają na skutek stanów zapalnych przydatków, jajowodów, jajników i otaczających je tkanek, zwłaszcza jeżeli mają one charakter przewlekły lub nie są właściwie leczone. Duże ryzyko stwarzają również wady wrodzone jajowodów – takie jak zrośnięcie się lub zwężenie – i infekcje przenoszone drogą płciową jak rzeżączka i chlamydia oraz endometrioza i przerośnięta śluzówka macicy.

Na problem z prawidłowym zagnieżdżeniem się zarodka nierzadko wpływają również przebyte zabiegi ginekologiczne i operacje w obrębie miednicy mniejszej. Ryzyko jest większe u kobiet, które stosują wewnątrzmaciczne wkładki antykoncepcyjne. Niestety do czynników ryzyka zalicza się także wcześniejsze poronienia i przerwania ciąży i ciąże pozamaciczne. Jedna ciąża ektopowa zwiększa nawet o 15% prawdopodobieństwo wystąpienia tego samego problemu w przyszłości.

Czy można zapobiec ciąży pozamacicznej? Niestety jedyny sposób to zwrócenie uwagi na czynniki ryzyka, zwłaszcza niebagatelizowanie stanów zapalnych przydatków bądź innych infekcji, które mogą powodować zrosty i zmiany. 

Co po zakończeniu ciąży pozamacicznej? Co z kolejną ciążą? 

Po zakończeniu leczenia ciąży pozamacicznej należy ściśle zastosować się do zaleceń lekarza. Niestety tak jak wspomnieliśmy, ciąża ektopowa zwiększa ryzyko ponownego rozwinięcia się ciąży pozamacicznej, ale może również prowadzić do komplikacji w przebiegu ciąży wewnątrzmacicznej. Jeśli jajowód nie został usunięty, to ciąża ektopowa nie musi przekreślać dalszych starań o dziecko, jednak na pewno warto je nieco odłożyć w czasie. Wszystko zależy od stanu zdrowia kobiety, jej płodności oraz przyczyn pojawienia się ciąży pozamacicznej, ale w takiej sytuacjiponowne zajście w ciążę musi zostać szczegółowo skonsultowane z lekarzem prowadzącym. 

FAQ:

• Jak objawia się ciąża pozamaciczna?

Objawy ciąży pozamacicznej początkowo są takie same, jak prawidłowej ciąży, czyli to zatrzymanie miesiączki, bolesność piersi, nudności i zmęczenie. Od około 3. tygodnia ciąży może pojawić się uczucie niepokoju i silny ból brzucha, także jednostronny. Gdy dojdzie do pęknięcia ciąży, może wystąpić krwotok z dróg rodnych.

• Jakie zagrożenia niesie ciąża pozamaciczna?

Główne powikłania ciąży pozamacicznej to krwotoki wewnętrzne, które są groźne dla zdrowia i stanowią zagrożenie życia kobiety. Gdy ciąża rozwija się w jajowodzie, coraz większy zarodek rozciąga jego ściany – może doprowadzić do pęknięcia jajowodu, co często wiąże się z koniecznością jego usunięcia.

• Gdzie może rozwinąć się ciąża pozamaciczna?

W większości przypadków z ciążą pozamaciczną mamy do czynienia w jajowodzie, a rzadziej jest to jajnik, szyjka macicy lub jama otrzewnej (jama brzuszna).