Obowiązkowe USG w ciąży

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej w trakcie ciąży każda kobieta powinna mieć wykonane obowiązkowo 4 badania ultrasonograficzne. Pierwsze z nich między 11.–14. tygodniem ciąży, drugie między 18. a 22. tygodniem, kolejne między 28.-32., a także niezwłocznie po 40. tygodniu ciąży. Wiele przyszłych mam ma również wykonywane badanie ultrasonograficzne na pierwszej wizycie w trakcie ciąży, przed  10. tygodniem. Jest to USG nieobowiązkowe, jednak bardzo często przez lekarzy ginekologów wykonywane w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecności ciąży. To również jedyne USG, które wykonuje się sondą dopochwową, a nie przezbrzuszną.

USG przed 10. tygodniem ciąży

Badanie ultrasonograficzne w tym okresie wykonywane jest w celu potwierdzenia lub wykluczenia wczesnej ciąży. Kobiety po otrzymaniu dodatniego wyniku testu ciążowego powinny zgłosić się do ginekologa zazwyczaj po skończonych 6 tygodniach ciąży, ponieważ wcześniej lekarz może nie być w stanie uwidocznić jaja płodowego w USG.

Istotą USG przed 10. tygodniem ciąży jest bowiem między innymi uwidocznienie i lokalizacja jaja płodowego, dzięki czemu lekarz potwierdza ciążę wewnątrzmaciczną lub stwierdza ciążę o nieprawidłowej lokalizacji. Na podstawie długości ciemieniowo-siedzeniowej płodu oceniany jest wiek ciążowy. Sprawdzana jest też liczba zarodków, kosmówek i owodni w przypadku ciąż wielopłodowych. Lekarz ginekolog powinien także ocenić narządy płciowe ciężarnej: macicę wraz z szyjką oraz przydatki pod kątem ewentualnych wad rozwojowych czy obecności mięśniaków.

USG I. trymestru

Pierwszym obowiązkowym USG jest badanie między 11. a 14. tygodniem ciąży (11+0–13+6). Jego głównymi celami są:

• ocena struktur anatomicznych płodu,
• poszukiwanie ewentualnych wczesnych wad strukturalnych,
• ocena wielkości płodu
• określenie czasu trwania ciąży na podstawie długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL). Jeśli oceniony przez ginekologa wiek ciąży różni się od tego szacowanego na podstawie ostatniej miesiączki, zmieniany jest termin porodu zgodny z USG I. trymestru i pozostaje on niezmieniony przez pozostały czas trwania ciąży.

Lekarz w badaniu USG I. trymestru ocenia anatomię płodu czyli między innymi czaszkę, serce, pęcherz moczowy oraz położenie żołądka. Już w pierwszych tygodniach trwania ciąży można bowiem stwierdzić wady takie jak np. wytrzewienie (wada rozwojowa, polegająca na wrodzonym rozszczepie powłok brzusznych). Badanie to powinno być wykonywane przez specjalistę posiadającego specjalny certyfikat FMF, który potwierdza umiejętności lekarza w wykonywaniu badań ultrasonograficznych.

Przez niektórych USG przeprowadzone w I. trymestrze jest nazywane USG genetycznym. Bardzo istotnym bowiem pomiarem, które wykonuje się podczas tego badania jest pomiar przezierności karkowej (NT) niezbędny do oceny ryzyka aberracji chromosomowych. Jest również elementem tzw. testu złożonego (ang. combined test; nazwanego także FTS -First Trimester Screening), na który składają się również inne parametry takie jak wiek matki, wywiad dotyczący np. urodzenia dziecka z wadą w przeszłości, czynność serca płodu oraz markery biochemiczne: PAPP-a oraz wolna podjednostka beta-hCG. Jeśli ocenione ryzyko będzie wysokie, ciężarnej zaleca się wykonanie diagnostyki inwazyjnej np. amniopunkcji, podczas której ze 100% skutecznością można ocenić kariotyp dziecka.

W I. trymestrze jest także obliczane ryzyko stanu przedrzucawkowego. Lekarz ginekolog korzystając ze specjalnie przygotowanych przez FMF (The Fetal Medicine Foundation) kalkulatorów na podstawie: wywiadu pacjentki, wartości ciśnienia tętniczego, indeksu pulsacji w tętnicach macicznych oraz stężenia łożyskowego czynnika wzrostu w surowicy krwi ciężarnej (PlGF – Placental Growth Factor), określa wspomniane ryzyko i wdraża odpowiednią profilaktykę w postaci kwasu acetylosalicylowego.

USG II. trymestru „połówkowe”

Kolejnym obowiązkowym badaniem ultrasonograficznym w trakcie ciąży jest badanie USG między 18. a 22. tygodniem, przez wiele osób nazywane połówkowym. Jego celem jest bardzo szczegółowa ocena narządów płodu pod kątem występowania wad wrodzonych. Lekarz ginekolog ogląda dokładnie czaszkę, ośrodkowy układ nerwowy, kręgosłup płodu, jego jamę brzuszną, klatkę piersiową, a także nerki i serce. Ponadto, określana jest także szacowana masa dziecka, a także ocenianie jest łożysko i jego położenie. W praktycznie wszystkich przypadkach podczas USG II. trymestru możliwe jest również rozpoznanie płci dziecka.

W trakcie badania USG w II. trymestrze możliwa jest ocena ryzyka porodu przedwczesnego na podstawie pomiaru długości kanału szyjki macicy. Jeśli ma mniej niż 25 mm istnieje duże ryzyko porodu przedwczesnego, lekarz ginekolog może zaproponować kobiecie ciężarnej odpowiednią profilaktykę.

USG III. trymestru

Między 28. a 32. tygodniem ciąży wykonywane jest kolejne obowiązkowe USG. Ma ono na celu ocenę wzrastania płodu oraz jego dobrostanu, a także określenie przybliżonej masy ciała. Lekarz ginekolog szacuje ją na podstawie parametrów takich jak:

• wymiaru dwuciemieniowego główki płodu (BPD – Bi-Parietal Diameter),
• obwodu główki płodu (HC – Head Circumference),
• obwodu brzucha płodu (AC – Abdominal Circumference),
• długości kości udowej (FL – Femur Length)
• dodatkowo: długości kości ramiennej (HL) i wymiaru poprzecznego móżdżku (TCD)

USG po terminie porodu

Po 280 dniach ciąży wzrasta ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Z tego powodu zgodnie z aktualnymi wytycznymi każda kobieta ciężarna powinna mieć wykonane badanie USG oraz badanie KTG niezwłocznie po 40. tygodniu ciąży.

Lekarz ocenia położenie płodu, jego czynność serca, a także objętość płynu owodniowego (AFI lub MVP). Czasami wykonywany jest też profil biofizyczny płodu oraz doppler tętnicy pępowinowej i środkowej mózgu. Mają one na celu ocenienie dobrostanu dziecka i wykluczenie ewentualnego niedotlenienia.

Bibliografia:

• Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu prawidłowym – 2020 r.
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej