Co to jest konflikt serologiczny? Kiedy występuje i jakie są jego skutki?

Czym są grupy krwi?

Grupa krwi jest determinowana przez białka (antygeny), które są obecne na powierzchni komórek krwi – zwłaszcza czerwonych krwinek (erytrocytów). Organizują się one w różne układy, dlatego u człowieka wyróżnia się kilka grup. Według najbardziej znanego podziału są to: A, B, AB i 0. Jednak bardzo duże znaczenie ma także układ Rh, na który składa się 5 antygenów: D, C, c, E, e. Jeżeli na powierzchni erytrocytów występuje pierwszy z nich, daną osobę określa się mianem Rh+. Pozostałe natomiast to krew Rh-.

Na czym polega konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny występuje w momencie, kiedy między matką a dzieckiem zachodzi niezgodność w grupie krwi – zwłaszcza układzie Rh. Prowadzi ona do uruchomienia odpowiedzi immunologicznej w organizmie matki, w wyniku której produkowane są przeciwciała (anty-D) skierowane przeciwko komórkom krwi dziecka.

Jak dochodzi do konfliktu serologicznego?

Kiedy występuje konflikt serologiczny? Dochodzi do niego w okolicznościach, gdy:

• ciężarna ma grupę krwi Rh-, a jej partner Rh+;
• dziecko odziedziczy po ojcu układ antygenów na czerwonych krwinkach;
• do krwi matki przedostanie się pewna ilość płynu dziecka.

W zdecydowanej większości przypadków konflikt serologiczny w pierwszej ciąży może wystąpić dopiero w momencie porodu. Wówczas istnieje największe prawdopodobieństwo przedostania się krwi dziecka do układu krwionośnego kobiety. Dzieje się tak, ponieważ przez cały okres życia wewnątrzmacicznego krwioobiegi mamy i płodu są oddzielone od siebie barierą łożyskową. Z tego powodu organizm ciężarnej nie może wcześniej wytworzyć przeciwciał anty-D. Trzeba zdawać sobie sprawę, że konflikt serologiczny w pierwszej ciąży jest możliwy (np. gdy dojdzie do odklejenia się łożyska, przez co krew płodu dostaje się do organizmu matki).

Możliwe jest wystąpienie konfliktu serologicznego, gdy zajdzie niezgodność w innych układach krwi. Mowa głównie o sytuacji, w której ciężarna ma grupę 0, a jej dziecko dziedziczy po tacie grupę z antygenami A lub B. Jest to jednak rzadka sytuacja.

Warto dodać, że konflikt serologiczny nie występuje, gdy:

• kobieta ma grupę Rh+, a jej partner Rh-;
• dziecko nie odziedziczy grupy Rh+ po tacie,
• kobieta i jej partner mają grupę Rh-.

Konflikt serologiczny – objawy

Konflikt krwi w czasie ciąży nie manifestuję się zazwyczaj u kobiet. Wyjątkiem jest sytuacja, w której rozwija się wielowodzie mogące przyczyniać się do problemów związanych z nadmiernie powiększającym się obwodem brzucha. Objawy schorzenia widoczne są natomiast u płodu i zaliczamy do nich:

• anemię,
• trombocytopenie,
• wczesną żółtaczkę z przewagą bilirubiny wolnej o różnym stopniu nasilenia,
• powiększenie wątroby i śledziony,
• obrzęk w postaci obecności wolnego płynu w jamie brzusznej, jamach opłucnowych czy w worku osierdziowym.

Jak rozpoznać konflikt serologiczny?

Podstawowym badaniem, które wykrywa ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, jest sprawdzenie obecności przeciwciał odpornościowych w surowicy krwi przyszłej mamy z grupą Rh-. Takie badanie należy powtarzać co ok. 2 miesiące. Jeżeli lekarz zdiagnozuje konflikt serologiczny, to wówczas konieczne jest, aby rodzicielka była pod stałą kontrolą specjalistyczną. Niezbędne jest również systematyczne wykonywanie badania USG, które umożliwi pomiar przepływu krwi w tętnicy mózgu malucha. Zbyt szybki i intensywny przepływ może świadczyć bowiem o anemii, wymagającej kordocentezy, czyli nakłucia pępowiny i bezpośredniej oceny morfologii jego krwi.

Skutki, które niesie za sobą konflikt serologiczny

Powikłania konfliktu serologicznego są szczególnie niebezpieczne dla dziecka. W wyniku nieprawidłowości może rozwinąć się u niego schorzenie o podłożu immunologicznym, które w konsekwencji prowadzi nawet do śmierci. Jest to tzw. choroba hemolityczna noworodka, która charakteryzuje się tym, że komórki krwi dziecka są atakowane przez przeciwciała anty-D. W efekcie dochodzi do ich rozpadu, rozwija się niedokrwistość, dochodzi do niedotlenienia i uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Leczenie konfliktu serologicznego (a dokładniej choroby hemolitycznej) polega na wykonywaniu przetoczeń krwi bezpośrednio do krwiobiegu płodu. W ten sposób nie dochodzi do niedokrwistości, gdy dziecko znajduje się w łonie matki. Po porodzie noworodek może zostać poddany fototerapii. Gdy jest ona nieskuteczna, konieczna jest transfuzja krwi.

Konflikt serologiczny a druga ciąża

Przeciwciała anty-D zostają w organizmie kobiety na zawsze. Z tego powodu ryzyko konfliktu serologicznego w kolejnych ciążach może wystąpić jeszcze przed porodem. Warto pamiętać, że zjawisko stanowi realne zagrożenie dla życia dziecka. Aby zapobiec takiej sytuacji, należy zatem zadbać o to, aby w krwiobiegu matki nie doszło do wytworzenia się przeciwciał w trakcie porodu podczas pierwszej ciąży.

Przeczytaj także: 26 tydzień ciąży – który to miesiąc? Waga dziecka, normy, USG

Konflikt serologiczny – zapobieganie i częstość występowania

Konflikt serologiczny jest stanem, któremu można zapobiegać – szczególnie iż w Polsce obowiązuje profilaktyka śródciążowa – matce podaje się 300ug immunoglobuliny anty-D w 28. tygodniu ciąży oraz drugą dawkę bezpośrednio po porodzie, ale nie później niż w ciągu 72 godzin. Immunoglobulina to substancja, która produkowana jest z krwi i ma ona za zadanie zniszczyć czerwone krwinki płodu, które przedostały się do krwi matki. Na skutek tej metody obecność przeciwciał jest znikoma, co minimalizuje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w przyszłości.

Specjaliści oszacowali, że coraz rzadziej dochodzi do pojawiania się rozbieżności krwi między matką a dzieckiem. Nadal nie jest to marginalny problem, aczkolwiek dzięki skutecznej immunoprofilaktyki zmniejszyła się częstość konfliktów spowodowanych niezgodnością zakresie antygenu D układu Rh.

FAQ:

• Jakie są czynniki wpływające na ryzyko konfliktu serologicznego?

Konflikt występuje przez niezgodność krwi matki a dziecka. Może dojść do takiego zjawiska wówczas, gdy kobieta posiada grupę krwi Rh-, a jej partner Rh+. Wtedy następuje wytwarzanie przeciwciał anty-D, które są szczególnie niebezpieczne w trakcie drugiej ciąży.

• Kiedy podaje się kobiecie immunoglobulinę anty-D?

Immunoglobuliny anty-D są elementem profilaktyki śródciążowej i wykorzystuje się je w celu zapobiegania wytworzeniu szkodliwych białek. Zaleca się zastosowanie ich po porodzie, gdy u dziecka rozpoznano grupę krwi Rh+ oraz w przypadku usunięcia ciąży pozamacicznej czy też obfitym krwawieniu w trakcie ciąży.

• Jakie są rokowania konfliktu serologicznego?

Rozwój immunoprofilaktyki daje obiecującą szansę na zdrową ciążę. Należy jednak zapobiegać jak najwcześniej, ponieważ późniejsze postępowanie może okazać się trudniejsze zarówno dla matki, jak i jej dziecka.